SKRZYP POLNY I JEGO KRZEMOWE BOGACTWO

SKRZYP POLNY (Equisetum arvense) to niewielka, rosnąca na polach, łąkach i w ogródkach roślina przypominająca małą jodłę.  Nazwę zawdzięcza charakterystycznemu ,,skrzypnięciu” pojawiającemu się w momencie jej nadepnięcia. Najprawdopodobniej za ten dźwięk odpowiedzialne są duże ilości związków krzemowych. Potocznie zwana jest też: jodełką, jedliną polną, końskim ogonem. Skrzyp uznawany jest za jedną z najstarszych roślin na świecie, pochodzącą z okresu dewonu (ok. 320 do 265 milionów lat temu), która wyrastała wówczas na potężne drzewo. Obecnie osiąga rozmiar około 40 cm i można go spotkać praktycznie na terenie całej Polski i Europy. Traktowany jest jako pospolity i trudny do zwalczenia chwast. Jego korzenie mogą sięgać nawet do 2 metrów głębokości, a podzielone na małe kawałki zakorzeniają się na nowo i wydają pędy. Wiosną z kłączy wyrastają krótkie jasnobrunatne lub przechodzące do czerwonego, nierozgałęzione pędy zarodnikowe, na szczycie których znajduje się kłos zarodnikowy. W maju kłos obumiera i pojawiają się zielone, rozgałęzione pędy zawierające dużo kwasu krzemowego (krzemionka). Skrzyp należy zbierać od połowy lipca do końca sierpnia i suszyć w cieniu w temperaturze do 40 ^o C, dbając aby nie stracił zielonego koloru. W tym okresie skrzyp zawiera największą ilość krzemu. Roślina jest trująca dla zwierząt.

ZASTOSOWANIE:

LECZNICZE: liczne badania kliniczne wykazały terapeutyczne działanie skrzypu polnego. Wytwarzane z niego leki znajdują zastosowanie jako preparaty o działaniu moczopędnym, w leczeniu chorób nerek, pęcherza moczowego i jako środek wspomagający odchudzanie. Używane także zewnętrznie do przyspieszenia gojenia się ran. Krzem ma dobroczynny wpływ na stan naczyń krwionośnych oraz narządów wewnętrznych, zapobiega demineralizacji tkanki kostnej i wspomaga uzupełnienie ubytków masy kostnej. W medycynie tradycyjnej wskazuje się następujące zastosowanie:  objawowe leczenie przewlekłego obrzęku nóg, skręcenia i złamania, choroby skóry, dna moczanowa, reumatyzm, artretyzm, zapalenie wątroby, ból gardła, problemy dermatologiczne i hemoroidy W ludowej medycynie jest stosowany jako środek przeciwbólowy, przeciwnadciśnieniowy. W indyjskiej medycynie ajurwedyjskiej w leczeniu łagodnego przerostu gruczołu krokowego, nietrzymania moczu i moczenia się u dzieci.

SUPLEMENTACYJNE: w celu uzupełnienia codziennej diety (suplementy diety) w składniki odżywcze lub mające efekt fizjologiczny, przede wszystkim w krzem i potas.

KOSMETYCZNE: używany do produkcji kosmetyków. Doskonale sprawdza się dla cery zmęczonej, trądzikowej i starzejącej się. Napar ze skrzypu może być używany do mycia ciała, w szczególności okolic twarzy i dekoltu, ale również do kąpieli ujędrniających. Bardzo często podkreśla się jego istotne znaczenie dla pielęgnacji włosów oraz paznokci.

SKŁADNIKI ODŻYWCZE

Skrzyp polny zawiera ponad 10% związków mineralnych, z czego 2/3 to związki krzemu (krzemiany) oraz potasu, ponadto  alkaloidy (m.in. nikotyna), saponiny  karotenoidy, flawonoidy. Białka stanowią 14,6% suchej masy ziela, azot 2,3%. W 1 kg suchej masy ziela skrzypu polnego znajduje się około 34,2 g  potasu, 1,15 g fosforu, 285 mg żelaza, 28 mg manganu oraz niewielkie ilości złota i srebra. Szczególna rola skrzypu polnego wynika z faktu, że jest on przede wszystkim cennym źródłem krzemu i potasu, które są potrzebne między innymi do prawidłowego funkcjonowania tkanek szybko rosnących jak włosy, paznokcie i skóra. Uwaga! Pierwsze niedobory krzemu w organizmie objawiają się zmianą wyglądu skóry, włosów i paznokci.

KRZEM należy do śladowych pierwiastków występujących w organizmie ludzkim, którego ilość wraz z upływem lat zmniejsza się na rzecz wapnia. Występuje przede wszystkim w tkance łącznej, z której zbudowane są ścięgna, błony śluzowe, ściany naczyń krwionośnych, zastawki serca, skóra i układ kostno-stawowy. Najwięcej krzemu znajduje się w grasicy, nadnerczach, przysadce, płucach, mięśniach i krwi. Krzem pełni ważną rolę w procesie mineralizacji kości, zapobiegając jego odwapnianiu, bierze udział w syntezie kalogenu oraz wpływa na elastyczność naczyń krwionośnych. Uważa się, że krzem odgrywa istotną rolę w tworzeniu tkanki łącznej i jest obecny w ilości 1-10 ppm we włosach. Naukowe badania roli krzemu dla zdrowia ludzi opisano w licznych monografiach m.in. W. Kriwenki i innych „Litoterapia” 1994, E. Michejewej „Lecznicze właściwości krzemu” 2002. Wykazano, że krzem bierze udział w obiegu fluoru, magnezu, glinu i innych związków mineralnych. Szczególnie mocno oddziałuje ze strontem i wapniem.

Przyjmuje się, że dzienne zapotrzebowanie organizmu ludzkiego na krzem wynosi około 20 – 50 mg. Spożywanie żywności wysokoprzetworzonej lub przygotowywanej w aluminiowych naczyniach znacząco wpływa na niedobór tego pierwiastka w diecie. Większej ilości krzemu potrzebują między innymi kobiety w ciąży oraz osoby w podeszłym wieku.

Uwaga! Suplementacja produktami krzemowym kobiet w ciąży i karmiących piersią musi odbywać się pod nadzorem lekarza!

W suplementach diety dozwolone jest wykorzystanie następujących form: kwas ortokrzemowy stabilizowany choliną, ditlenek krzemu, kwas krzemowy. W przepisach prawnych nie określono zalecanego dziennego spożycia. Dla ludzkiego organizmu lepiej przyswajalny jest kwas krzemowy niż krzem pochodzący z suchego ziela skrzypu polnego. Przeprowadzone na grupie 48 kobiet, o delikatnych włosach, badania w zakresie poprawy stanu włosów wskutek spożywania suplementów diety, zawierających krzem w ilości 10 mg dziennie w postaci kwasu ortokrzemowego /Choline-stabilized orthosilicic acid („ch-OSA”)/ przez okres 9 miesięcy, wykazały poprawę wyglądu włosów. W szczególności nastąpiło wyraźne ich pogrubienie oraz pozytywny wpływ na wytrzymałość na rozciąganie, w tym elastyczność włosa.

Bogatym źródłem krzemu są obok skrzypu polnego, kasza gryczana, otręby, płatki owsiane, bambus, pokrzywa, podbiał, rdest ptasi. Krzem można znaleźć w łuskach ziarna zbóż, w skórce owoców jabłek, gruszek, agrestu i winogron, w czosnku, szczypiorku, w mleczku pszczelim, chlebie razowym. Dużo krzemu zawiera woda źródlana. Produkty przygotowywane z białej mąki i białego cukru są pozbawione krzemu, lub zawierają go w ilościach śladowych.

Jednym z ciekawych doniesień naukowych są wnioski amerykańskich naukowców, zgodnie z którymi piwo ważone z jęczmienia może być jednym z ważniejszych źródeł krzemu (kwasu ortokrzemowego) w diecie współczesnego człowieka  – Journal of the Science of Food and Agriculture.

PRZECIWWSKAZANIA.

Nie zaleca się spożywania dużych ilości skrzypu polnego w połączeniu z dietą wysokocholesterolową, jak również przez okres dłuższy niż 6 tygodni, ponieważ może to spowodować podrażnienie przewodu pokarmowego. Należy informować lekarza o spożyciu produktów pochodzących ze skrzypu polnego w przypadku niewydolności serca, nadciśnienia tętniczego, stosowania kąpieli z dodatkiem skrzypu polnego i wystąpieniu ostrych zmian skórnych niewiadomego pochodzenia. Preparaty ze skrzypu polnego nie powinny być stosowane ,,na własna rękę” przez kobiety w ciąży oraz matki karmiące piersią. Zioło w postaci proszku nie jest zalecane dla dzieci.

Literatura:

1. WHO MONOGRAPS ON MEDICINAL PLANTS COMMONLY USED IN THE newly independent States ( NIS), Herba Equiseti, 113-126.
2. Helena Domańska: Chwasty i ich zwalczanie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, ISBN 83-09-00302-1.
3. Macků Jan, Krejča Jindřich. Atlas roślin leczniczych. Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1989. ISBN 83-04-03281-3,
4. Mazerant-Leszkowska Mała księga ziół. Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, Warszawa, 1990. ISBN 83-202-0810-6,
5. Jakub Mowszowicz: Krajowe chwasty polne i ogrodowe. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1986. ISBN 83-09-00771-X.
6. Rostafiński Józef, Seidl Olga. Przewodnik do oznaczania roślin. PWRiL, Warszawa, 1973.
7. Rutkowski Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8 ,
8. Činčura, V. Feráková, J. Májovský, L. Šomšak, J. Záborský: Pospolite rośliny środkowej Europy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01473-2.  ,
9. Olechnowicz-Stępień, Waleria; Lamer-Zarawska, Eliza: Rośliny lecznicze stosowane u dzieci. Wydanie 3 popr. i uzup., Panst. Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1992. ISBN 83-200-1594-4
10. Iwona Wawer. Suplementy diety dla Ciebie czyli jak nie stać się pacjentem. Wydawnictwo WEKTOR, Warszawa 2009. ISBN 978-83-922198-5-9, 166-167.
11. Wickett RR, KossmannE, Barel A, I inni, Effect of oral intake of choline –stabilized orthosilicic akcid on hair tensile strength and morphology in women with fine hair. Arch dermatol Res. 299(10) (2007) 499-505,
12. Salomon P., Berg L. R., Martin D. W. Biologia. Wyd. MULTICO, Warszawa 2007;
13. Szafer , Kulczyński S., Pawłowski B. Rośliny polskie. PWN, Warszawa 1988;
14. Bańkowski , Serwatka J. O chwastach i ich zastosowaniu. PZWL, Warszawa 1972;
15. Muszyński Farmakognozja. PZWL, Warszawa 1957;
16. Matławska Farmakognozja. AM w Poznaniu 2005;
17. Kohlmünzer Farmakognozja. PZWL, Warszawa 2000;
18. Lamer-Zarawska , Kowal-Gierczak B., Niedworok J. Fitoterapia i leki roślinne. PZWL, Warszawa 2007;
19. Borkowski Zarys farmakognozji. PZWL, Warszawa 1970;
20. Heathem Currie, Carole C. Perry. Chemical evidence for intrinsic Si within Equisetum cell walls. Phytochemistry 70, 2089-95/2009;
21. D’ Agostino , Dini A., Pizza C., Senatore F., Aquino R. Sterols from Equisetum arvense. Boll. Soc. Ital. Biol. Sper. 60, 2241-45/1984;
22. Antoniuk O., Dubitskyi O. L. Carbohydrate specificity of lectins from plants of genus horsetail. Ukr. Biokhim. Zh., 73, 109-12/2002;
23. Sorensen , Pettolino F. A., Wilson S. M., Doblin M. S., Johansen B., Bocic A., Willast W. G. Mixedlinkage (1->3 ), (1->4 )-beta-D-glucan is not unique to the Poales and is an abundant component of Equisetum arvense cell walls. Plant J. 54, 510-21/2008;
24. Fry C., Nesselrode B. H., Miller J. G., Mewburn B. R. Mixed-linkage (1->3, 1->4) –beta-D-glucan is a major henicellulose of Equisetum (horsetail ) sell walls. New Phytol. 179, 104-15/2008;
25. Milovanović , Radulović N., Todorović Z., Stojanović G. Antioxidant, antimicrobial and genotoxicity screening of hydro-alkoholic extracts of five serbian Equisetum species. Plant. Foods. Hum. Nutr. 62, 113-19/2007;
26. Mimica-Dukic , Simin N., Cvejic J., Jogin E., Orcic DE., Bozin P. Phenolic compounds in field horsetail (Equisetum arvense L.) as natural antioxidant. Moleculs, 17, 1455-64/2008;
27. Oh , Kim D.H., Cho J.H., Kim Y.C. Hepatoprotective and free radical scavenging activities of phenolic petrosins and flavonoids isolated from Equisetum arvense. J. Etnopharmacol. 95, 421-24/2004;
28. Cetojević-Simin D., Canadanovic-Brunet J. M., Bogdanović G. M., Djilas S. M., Cetković G. S., Yumbas V. T., Stojiljković B. T. Antioxidative and antiproliferativeactivities of different horsetail (Equisetum arvense L. ) extracts. J. Med. Food. 13, 425-59/2010;
29. Safiych , Fathallah F. B., Vahid N., Hossine N., Habib S. S. Antidiabetic effect of Equisetum arvense L. (Equisetaceae ) in streptozotocin-induced diabetes in male rats. Pak J. Biol. Sci. 10, 1661-66/2007;
30. Soleimani , Azarbaizani F. F., Nejati V. The effect of Equisetum arvense (Equisetaceae) in histological changes of pancreatic beta-cells in streptozotocin- induced diabetic in rats. Pak J. Biol. Sci. 10, 426-4240/2007;
31. Baracho C., Vicent B. B., Arruda G. D., Sanches B. C., Brito J. Study of acute hepatotoxicity of Equisetum arvensa in rats. Acta Cir. Bras. 24, 449-52/2001;
32. Dos Santos G. Jr., Blanco M. M., Do Monte F. H., Russi M., Lanziotti V. M., Leal L. K., Cunha G. M. Sedative and anticonvulsant effect of hydroalcoholic extract of Equisetum arvense. Fitoterapia 76, 508-13/2005;
33. Tamaki , Nakshima M., Nishiyama R., Ikeda H., Hiura M., Kanaoka T., Nakano T., Hayashi T., Ogawa O. Assessemant of clinical usefulness of Eviprostat for bening prostatic hyperplasia-comparison of Eviprostat tablet with a formulation containing two-times mora active ingredients. PIMD: 18634442 [PubMed – indexed for MEDLINE];
34. Graefe U., Veit M. Urinary metabolites of flavonoids and hydroxycinnamic acids in human after application of a crude extract from Equisetum arvense. Phytomedicine 6, 231-49/1999;
35. Cantoresi , Sorgi P., Arcese A., Bidoli A., Bruni F., Carnavale C., Calvieri S. Improvement of psoriatic onychodystrophy by water-soluble nail lacquer. JEADY 23, 832-34/2009;
36. Lamer-Zarawska , Noculak-Palczewska A. Kosmetyki naturalne. Astrum, Wrocław 1994.
37. Skrzyp polny, www. pl.wikipedia.org/wiki/Skrzyp_polny

Informujemy, że przedstawione w artykule różnorodne zastosowanie opisanych w nim roślin, związków chemicznych,  substancji, jak i wskazane badania naukowe w zakresie zastosowania kosmetycznego, leczniczego, medycznego, suplementacyjnego  lub innego mają na celu jedynie przybliżenie czytelnikowi  stanu ogólnej wiedzy o danym związku chemicznym, roślinie lub substancji na różnych płaszczyznach jego użycia. Informacje w zakresie leczniczego i medycznego zastosowania danych substancji, roślin czy związków chemicznych dotyczą wyłącznie produktów leczniczych i nie mogą być odczytywane jako przypisywanie ich żywności, w szczególności właściwości zapobiegania chorobom lub ich leczenia.