Stewia (Stevia rebaudiana) to roślina pochodząca z Ameryki Południowej, z okolic Brazylii i Paragwaju, która od kilkunastu lat cieszy się ogromnym zainteresowaniem z uwagi na swą naturalna słodycz, którą zawdzięcza obecnym w niej glikozydom stewiolowym, z których największą ilość stanowią stewiozyd i rebaudoiozyd.
Rodzima ludność używała ją przede wszystkim do nadania słodkiego smaku sporządzanym naparom ziołowym. Pierwsze badania nad rośliną pod koniec XIX wieku prowadził botanik Moisés Santiago Bertoni.[1] Koniec XX wieku to okres ponownego zainteresowania tą rośliną, spowodowany przede wszystkim większą dbałością człowieka o zdrowie. Swój renesans zawdzięcza przede wszystkim dążeniom do ograniczania spożycia cukru i zastępowanie go innymi składnikami, które są źródłem zmniejszonej ilości kalorii.
Pomimo powszechnego spożycia stewii w krajach Ameryki Południowej, roślina ta nie wzbudza zaufania naukowców, z uwagi na brak dostatecznie udowodnionego bezpieczeństwa, jak i przypisywanego jej oddziaływania prozdrowotnego. W latach 80 i 90 ubiegłego wieku stewiozyd uznano za związek genotoksyczny. Jednak na całe szczęście nie zaprzestano badań, które zrewidowały dotychczasowe stanowisko. Komitet Ekspertów FAO/WHO ds. Dodatków do Żywności dokonał rewizji badań, w wyniku których stwierdzono, że ,,glikozydy stewiolowe nie są genotoksyczne i rakotwórcze, nie mają też negatywnego wpływu na reprodukcję i rozwój”[2]. Autorzy artykułu ,,Charakterystyka i prozdrowotne właściwości Stevia rebaudiana Bertoni” podkreślają, że ,,brak jest dowodów stwierdzających, że spożywanie stewii lub stewiozydów powoduje wzrost liczby nowotworów u ludzi”.[3]
E 960 – Glikozydy stewiolowe, jako substancja słodząca dopuszczona w Unii Europejskiej.
W grudniu 2011 r. Unia Europejska zdecydowała się na wprowadzenie glikozydów stewiolowych jako dozwolonego dodatku do żywności, pełniącego funkcję substancji słodzącej. W Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie dodatków do żywności[4] glikozydy stewiolowe zostały umieszczone wśród substancji słodzących i otrzymały numer E 960. Można ich używać wyłącznie dla ściśle określonych kategorii żywności np. do słodzików stołowych, napoi, lodów, deserów, czekolady, cukierków, gumy do żucia, płatków śniadaniowych, przetworów rybnych oraz z warzyw i owoców, dżemów, sosów, zup i bulionów, ale tylko na warunkach wskazanych w przepisach.
Glikozydy stewiolowe to proszek o barwie od białej do jasnożółtej i są około 200 do 350 razy słodsze od sacharozy. Nie mogą zawierać mniej niż 95 % stewiolbiozydu, rubusozydu, dulkozydu A, stewiozydu, rebaudiozydów A, B, C, D, E, F i M w suchej masie, w dowolnej kombinacji i stosunku. Pierwszy etap wytwarzania polega na ekstrakcji wodnej liści rośliny Stevia rebaudiana Bertoni i wstępnym oczyszczeniu ekstraktu przy zastosowaniu chromatografii jonowymiennej w celu uzyskania pierwotnego ekstraktu glikozydów stewiolowych. Drugi etap to rekrystalizacja glikozydów stewiolowych z metanolu lub wodnego roztworu etanolu, co prowadzi do uzyskania produktu końcowego składającego się w co najmniej 95 % z 11 powiązanych glikozydów stewiolowych (stewiolbiozyd, rubusozyd, dulkozyd A, stewiozyd, rebaudiozydy A, B, C, D, E, F, M) w dowolnej kombinacji i stosunku.[5] Dopuszczalne dzienne spożycie (ADI) dla glikozydów stewiolowych zostało ustalone na poziomie 4 mg / kg masy ciała.[6]
Informacja o dodaniu do żywności glikozydów stewiolowych powinna zostać zamieszczona na etykiecie żywności. Wymienia się je w wykazie składników poprzez podanie numeru E lub nazwy przyjętej w przepisach szczegółowej wraz z podaniem funkcji technologicznej (np.: substancja słodząca: glikozydy stewiolowe lub substancja słodząca: E 960). Ponadto obok nazwy żywności należy umieścić informację ,,zawiera substancję słodzącą”.[7]
Liście stewii a nowa żywność.
Komisja Europejska Decyzja z dnia 22 lutego 2000 r uznała stewię za nową żywność, co oznacza, ze rośliny i suszonych liści stewii nie można wprowadzać na rynek Unii jako żywności.[8]. Nowa żywność to taka, która nie była spożywana w znacznym stopniu na terenie Unii Europejskiej przed 15 maja 1997 rokiem. Odmówiono stewii autoryzacji między innym z powodu braku udowodnionego bezpieczeństwa spożycia.[9]
Po nowej weryfikacji statusu liści stewii, ustalono, że były one dostępne na rynku Unii jako żywność lub składnik żywności przed 1997 r. i w związku z tym w lipcu 2017 r. umieszczono w Katalogu Nowej Żywności informację o dozwolonym na terenie Unii Europejskiej użyciu liści stewii w naparach ziołowych i owocowych.[10]
Zgodnie z nowym podejściem, zastosowanie liści stewii w naparach ziołowych i owocowych, zawierających lub przygotowanych z liści Stevia rebaudiana Bertoni i przeznaczonych do spożycia jako takich, nie uznaje się za nową żywność.
Nie można w dalszym ciągu dodawać, ani sugerować dodawania liści stewii do innej żywności (np. kawy, soków, wypieków, sałatek), bo przekracza to wskazane w informacji Komisji użycie dla tej rośliny.
Zapewne zastosowanie liści stewii w naparach będzie wymagało od producentów dużej ostrożności, jednak cieszy wszystkich zielone światło dla tej rośliny w zakresie spożywczego jej zastosowania.
Bibliografia:
[1] Moisés Santiago Bertoni, https://en.wikipedia.org/wiki/Mois%C3%A9s_Santiago_Bertoni [dostęp:10.08.2018][2] B.a Bugaj, Teresa Leszczyńska, Mirosław Pysz, Aneta Kopeć, Joanna Pacholarz, Katarzyna Pysz-Izdebska, Charakterystyka i prozdrowotne właściwości Stevia rebaudiana Bertoni, Żywność. Nauka. Technologia. Jakość, 2013, 3 (88), 27 – 38, http://w.pttz.org/, [dostęp: 28.06.2018].
[3] Tamże.
[4] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 n z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie dodatków do żywności (Dz.U.UE L 354 z 31.12.2008, s. 16).
[5] Rozporządzenie Komisji (UE) nr 231/2012 z dnia 9 marca 2012 r. ustanawiające specyfikacje dla dodatków do żywności wymienionych w załącznikach II i III do rozporządzenia (WE) nr 1333/2008 Parlamentu Europejskiego i Rady. (Dz.U.UE.L 83 z 22.03.2012, s. 1).
[6] Scientific opinion on the safety of steviol glycosides for the proposed uses as a food additive. EFSA Panel on Food Additives and Nutrient Sources added to Food (ANS). EFSA Journal 2010, 8 (4), 1537.
[7] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, zmiany rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1924/2006 i (WE) nr 1925/2006 oraz uchylenia dyrektywy Komisji 87/250/EWG, dyrektywy Rady 90/496/EWG, dyrektywy Komisji 1999/10/WE, dyrektywy 2000/13/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, dyrektyw Komisji 2002/67/WE i 2008/5/WE oraz rozporządzenia Komisji (WE) nr 608/2004 (Dz.U.U.E.L 304 z 22.11.2011, s. 18.).
[8] Commission Decision 2000/196/EC of 22 February 2000 refusing the placing on the market of Stevia rebaudiana Bertoni: plants and dried leaves as a novel food or novel food ingredient under Regulation (EC) No 258/97 of the European Parliament and of the Council (notified under document number C(2000) 77), (OJ L 61, 8.3.2000, p. 14–14).
[9] Stevia….hoe een plantje haar weg zoekt in de europese voedselwetgeving, 18.04.2018, https://moniquevandervloed.nl/stevia-hoe-plantje-weg-zoekt-europese-voedselwetgeving/[dostep:26.06.2018].
[10] https://ec.europa.eu/food/safety/novel_food_en