DIETA, CHOLESTEROL A ZDROWIE

CHOLESTEROL

Cholesterol jest ważnym i potrzebnym dla organizmu związkiem należącym do lipidów i występującym w błonie komórek zwierząt. Ludzki organizm produkuje go w drodze biosyntezy lub dostarczany jest z żywnością, przede wszystkim z produktów pochodzenia zwierzęcego. Produkowany jest przede wszystkim w wątrobie, jelitach oraz częściowo w skórze, a wchłaniany w jelicie cienkim. Cholesterol bierze udział w syntezie witaminy D3, niektórych hormonów(np. progesteronu, estrogenów, testosteronu, kortyzonu) oraz wpływa na prawidłową pracę mózgu.[1] Tym samym odgrywa niezmiernie ważną rolę w całej inżynierii naszego ciała, zapewniając jego sprawne działanie i utrzymanie tak zwanej homeostazy, czyli równowagi wewnątrzbiologicznej warunkującej zachowanie zdrowia. Nie można go od razu utożsamiać z czymś złym, bo to nie prawda. Szkodliwy jest tylko nadmiar tej substancji, która odkładana latami może stać się źródłem różnych chorób. Zdrowy organizm sam produkuje konieczną dla siebie ilość cholesterolu, natomiast jego podaż z zewnątrz to często źródło szkodliwego dla zdrowia nadmiaru. Należy pamiętać, że właściwy poziom cholesterolu zależy od różnych czynników m.in. od wieku, diety, stanu zdrowia i aktywności fizycznej.

LIPOPROTEINY

Potocznie cholesterolem nazywa się jednak obecny w osoczu krwi związek białkowo – lipidowy, czyli lipoproteiny, składające się między innymi z wolnego cholesterolu i zestryfikowanego. Jak sama nazwa wskazuje jest to połączenie białek i lipidów. Występują w dwóch frakcjach: LDL i HDL. Ich zadaniem jest transportowanie wolnego cholesterolu do narządów, poprzez odkładanie go na powierzchni błon komórkowych. [2]

,,Zły cholesterol” inaczej LDL (z j. ang. low-density lipoprotein) to lipoproteina o niskiej gęstości, transportująca cholesterol z wątroby do innych organów, a swą zła sławę zawdzięcza odkładaniu cholesterolu we włóknach mięśni gładkich ścian tętnic. Prawidłowe stężenie w surowicy powinno być mniejsze niż 135 mg/dl (3,5 mmol/l).[3] Z uwagi na fakt, że ten rodzaj lipoprotein niesie ze sobą cholesterol o niskiej gęstości oraz posiada mało białka to bardzo szybko przenika do krwiobiegu, a nadmiar cholesterolu ulega odłożeniu.[4]

,,Dobry cholesterol” to HDL (z j. ang. High Density Lipoprotein), czyli lipoproteina wysokiej o gęstości, której zadaniem jest transport cholesterolu do wątroby.[5] Prawidłowe stężenie HDL u mężczyzn waha się od 35-70 mg/dl (0.9 -1,8 mmol/l) a u kobiet 40-80 mg/dl (1,0-2,1 mmol/l)[6] Im wyższe stężenie ,,dobrego cholesterolu” tym lepiej! HDL transportuje ze sobą mniejszą ilość cholesterolu o wyższej gęstości, a białkowa otoczka jest grubsza, przenika także do ścian tętnic, jednak różnica polega na tym, że nie pozostawia tam cholesterolu a zbiera jego nadmiar do wątroby.[7] Niestety, jeżeli jest za niski poziom HDL we krwi to nie może odtransportować całości pozostawionej przez LDL nadwyżki.

Dla prawidłowego funkcjonowania organizmu – zapewnienia prawidłowej ilości cholesterolu we krwi – jest zapewnienie odpowiedniego poziomu pomiędzy lipoproteinami LDL a HDL. Wynikające z różnych powodów (np. zła dieta, brak właściwej aktywności fizycznej, uwarunkowania genetyczne) zaburzenia pomiędzy stężeniami tych dwóch frakcji skutkuje nadmiernym zaleganiem wolnego cholesterolu w naczyniach krwionośnych, a to skutkuje w konsekwencji upośledzeniem działania układu sercowo-naczyniowego. Liczne badania potwierdziły, że zwiększone stężenie LDL względem HDL, będące efektem zaburzenia gospodarki lipidowej o różnym podłożu, stanowi czynnik ryzyka wystąpienia chorób niedokrwiennych serca, miażdżycy, chorób wieńcowych, zawału serca, udaru mózgu.[8]

Niektóre źródła podają, że przy utrzymywaniu się cholesterolu poniżej 200 mg/dl zmniejsza się dwukrotnie ryzyko zawału serca niż przy poziomie 239 mg/dl, a w przypadku jego wzrostu ponad 280 mg/dl wzrasta aż czterokrotnie.[9]

Wpływ na podniesienie stężenia HDL ma między innymi aktywność fizyczna, w szczególności ćwiczenia aerobowe, prawidłowa dieta oraz utrzymywanie prawidłowej wagi ciała.

PRAWIDŁOWA DIETA JEST JEDNYM Z ELEMENTÓW UTRZYMANIA ODPOWIEDNIEGO POZIOMU CHOLESTEROLU WE KRWI.

Pani prof. dr hab. med. Barbara Cybulska w artykule Żywienie w kontroli zaburzeń lipidowych przedstawiła ,,Wytyczne Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego (ESC) na temat postępowania w dyslipidemii 2016”, w których opracowano zalecenia żywieniowe w kontroli zaburzeń lipidowych.

W celu redukcji ,,złego cholesterolu” LDL rekomendowane jest:

• zmniejszenie spożycia izomerów trans kwasów tłuszczowych (tj. utwardzone metodą uwodornienia tłuszcze roślinne) oraz nasyconych kwasów tłuszczowych,
• zwiększenie spożycia błonnika pokarmowego,
• stosowanie żywności wzbogaconej w fitosterole (margaryny, jogurty),
• stosowanie suplementów zawierających czerwony sfermentowany ryż,
• ograniczenie cholesterolu pokarmowego w diecie,
• zwiększenie aktywności fizycznej. [10]

Wskazania ESC w zakresie zmniejszenia triglicerydów (TG):

• redukcja nadmiernej masy ciała,
• redukcja spożycia alkoholu,
• zwiększenie aktywności fizycznej,
• zmniejszenie spożycia węglowodanów ogółem,
• stosowanie suplementów zawierających wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3,
• spożywanie jedno- i dwucukrów (fruktozy i sacharozy).[11]

W swoim artykule Pani profesor Barbara Cybulska podkreśla, że w Wytycznych zwrócono uwagę na uwzględnianie w diecie lokalnych zwyczajów żywieniowych i różnorodności jedzonej żywności, a w szczególności ważne jest:

• spożywanie warzyw, owoców, nasion roślin strączkowych, orzechów, produktów zbożowych z pełnego ziarna,
• jedzenie tłustych ryb,
• zastępowanie żywności bogatej w tłuszcze trans i tłuszcze nasycone (twarda margaryna, tropikalne oleje: palmowy, kokosowy, tłuste i przetworzone mięso, słodycze, śmietana, masło, tłuste sery) wyżej wymienioną żywnością oraz tłuszczami jednonienasyconymi (oliwa z oliwek ekstra virgin) i wielonienasyconymi (ale nie tropikalnymi olejami roślinnymi),
• zmniejszenie spożycia soli poniżej 5 g dziennie (nie dosalać potraw, ograniczyć dodawanie soli podczas ich przygotowywania, wybierać świeżą lub mrożoną niesoloną żywność,
• umiarkowane spożycie alkoholu (poniżej 10 g alkoholu na dzień kobietom i poniżej 20 g dziennie mężczyznom).[12]

Korzystne działanie polegające na wsparciu utrzymania prawidłowego poziomu cholesterolu we krwi występuje w przypadku spożycia niżej wymienionej żywności lub jej składników, co znajduje swoje potwierdzenie w odpowiednich przepisach wspólnotowego prawa żywnościowego:[13]

• 2 g dziennie kwasu alfa-linolenowego (ALA),
• 10 g dziennie kwasu linolowego (LA),
• 6 g pektyn dziennie,
• zastępowanie w diecie tłuszczów nasyconych tłuszczami nienasyconymi (kwasem oleinowym), taka żywność powinna dostarczać wysoką zawartość tłuszczów nienasyconych, czyli przynajmniej 70% kwasów tłuszczowych obecnych w żywności musi pochodzić z tłuszczów nienasyconych, pod warunkiem że tłuszcze nienasycone dostarczają więcej niż 20% energii produktu,
• 0,8 g steroli roślinnych/stanoli roślinnych dziennie,
• żywności o niskiej zawartości nasyconych kwasów tłuszczowych, ale takiej, w której suma nasyconych kwasów tłuszczowych i izomerów trans kwasów tłuszczowych w produkcie nie przekracza 1,5 g na 100 g produktów stałych lub 0,75 g/100 ml dla produktów płynnych, a w obu przypadkach kwasy tłuszczowe nasycone i izomery trans kwasów tłuszczowych nie mogą dostarczać więcej niż 10 % wartości energetycznej,
• 3 g beta-glukanów dziennie, pochodzących z owsa, otrębów owsianych, jęczmienia, otrębów jęczmiennych lub mieszanek tych beta-glukanów,
• 3 g chitozanu dziennie.

Literatura:

[1] Cholesterol, https://pl.wikipedia.org/wiki/Cholesterol [Dostęp: 06.09.2018][2] Cholesterol, https://pl.wikipedia.org/wiki/Cholesterol [Dostęp: 06.09.2018][3] Lipoproteina o niskiej gęstości, https://pl.wikipedia.org/wiki/Lipoproteina_niskiej_gęstości [Dostęp: 06.09.2018][4] Magdalena Wróblewska, Co to jest CHOLESTEROL i dlaczego PODWYŻSZONY jest groźny, poradnik zdrowie.pl, http://www.poradnikzdrowie.pl/zdrowie/uklad-krwionosny/co-to-jest-cholesterol-i-dlaczego-podwyzszony-jest-grozny_36921.html [Dostęp: 06.09.2018][5] Cholesterol, https://pl.wikipedia.org/wiki/Lipoproteina_wysokiej_getosci [Dostęp: 06.09.2018][6] Cholesterol,  https://pl.wikipedia.org/wiki/Cholesterol [Dostęp: 06.09.2018][7] Magdalena Wróblewska, Co to jest CHOLESTEROL i dlaczego PODWYŻSZONY jest groźny, poradnik zdrowie.pl, http://www.poradnikzdrowie.pl/zdrowie/uklad-krwionosny/co-to-jest-cholesterol-i-dlaczego-podwyzszony-jest-grozny_36921.html [Dostęp: 06.09.2018][8] Cholesterol, https://pl.wikipedia.org/wiki/Cholesterol, [Dostęp:06.09.2018][9] Magdalena Wróblewska, Co to jest CHOLESTEROL i dlaczego PODWYŻSZONY jest groźny, poradnik zdrowie.pl, http://www.poradnikzdrowie.pl/zdrowie/uklad-krwionosny/co-to-jest-cholesterol-i-dlaczego-podwyzszony-jest-grozny_36921.html[Dostęp:06.09.2018][10] Barbara Cybulska, Żywienie w kontroli zaburzeń lipidowych, Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej IŻŻ, https://ncez.pl/choroba-a-dieta/choroby-ukladu-krazenia/zywienie-w-kontroli-zaburzen-lipidowych [Dostęp:06.09.2018][11] Barbara Cybulska, Żywienie w kontroli zaburzeń lipidowych, Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej IŻŻ, https://ncez.pl/choroba-a-dieta/choroby-ukladu-krazenia/zywienie-w-kontroli-zaburzen-lipidowych [Dostęp:06.09.2018][12] Barbara Cybulska, Żywienie w kontroli zaburzeń lipidowych, Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej IŻŻ, https://ncez.pl/choroba-a-dieta/choroby-ukladu-krazenia/zywienie-w-kontroli-zaburzen-lipidowych [Dostęp:06.09.2018][13] ROZPORZĄDZENIE KOMISJI (UE) NR 432/2012  z dnia 16 maja 2012 r.  ustanawiające wykaz dopuszczonych oświadczeń zdrowotnych dotyczących żywności, innych niż oświadczenia odnoszące się do zmniejszenia ryzyka choroby oraz rozwoju i zdrowia dzieci.