Obowiązujące na ternie Unii Europejskiej, w tym Polsce, prawo żywnościowe wprowadza zasadę, że żywność oferowana konsumentom do sprzedaży musi być opatrzona nazwą przewidziana w przepisach prawa. W przypadku braku takiej nazwy, nazwą zwyczajową, a gdy i ona nie istnieje lub nie jest stosowana to wówczas przedstawia się nazwę opisową środka spożywczego.
Zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1308/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiające wspólną organizację rynków produktów rolnych mleko oznacza wyłącznie zwykłą wydzielinę z wymion – bez żadnych dodatków ani nie poddaną ekstrakcji – otrzymywaną z co najmniej jednego doju. Nazwa ta może być używana do oznaczania mleka przetworzonego bez zmiany składu lub do mleka, którego zawartość tłuszczu została znormalizowana, w połączeniu z wyrazem lub wyrazami oznaczającymi typ, klasę jakości, pochodzenie lub przeznaczenie takiego mleka lub opisującymi technologiczny proces jego przetworzenia lub zmianę składu, której zostało ono poddane, pod warunkiem że zmiana ta jest ograniczona do dodania lub usunięcia naturalnych składników mleka. W odniesieniu do mleka podaje się gatunek zwierzęcia, od którego dane mleko pochodzi, jeżeli nie jest to mleko krowie.
Z kolei przetwory mleczne to produkty uzyskiwane wyłącznie z mleka, przy założeniu że można dodać substancje konieczne do ich wytworzenia, o ile nie stosuje się ich do zastąpienia – w całości lub w części – jakichkolwiek naturalnych składników mleka. Tylko dla tych przetworów zarezerwowane są określone w przepisach prawa nazwy takie jak: serwatka, śmietanka, masło, maślanka, olej maślany, kazeina, bezwodny tłuszcz mleczny, ser, jogurt, kefir, śmietana.
Wskazanych wyżej nazw nie można stosować do produktów innych niż te, które wymieniono wyżej, co dotyczy również etykietowania, dokumentów handlowych, reklamy, prezentacji, które wskazywałyby, lub sugerowałyby, że produkt ten jest produktem mleczarskim.
Reasumując nazwa mleko lub przetworów mlecznych odnosi się co do zasady do produktów pochodzenia zwierzęcego, a nie roślinnego.
Opisana wyżej reguła nie ma jednak zastosowania do nazw produktów, których dokładny charakter jest oczywisty ze względu na tradycyjne stosowanie, lub kiedy nazwy te są wyraźnie stosowane w celu opisania charakterystycznej cechy produktu (pkt 5 akapit drugi części III załącznika VII do Rozporządzenia nr 1308/2013). Wykaz takich produktów został zamieszczony w załączniku I do Decyzji Komisji 2010/791/UE z dnia 20 grudnia 2010 r. Tylko do tych produktów, na zasadzie odstępstwa, można stosować nazwę mleko lub zastrzeżoną dla przetworu mlecznego. Państwa członkowskie przedstawiają Komisji orientacyjne wykazy produktów, które ich zdaniem spełniają, na ich terytorium, kryteria kwalifikowania się do powyższego wyjątku. W wykazie należy umieścić nazwy produktów zgodne z ich tradycyjnym stosowaniem w różnych językach Unii, w celu wprowadzenia tych nazw do użytku we wszystkich państwach członkowskich. W wykazie w języku polskim zamieszczono jedynie nazwę ser jabłeczny, natomiast dla porównania w języku niemieckim znajdziemy Kokosmilch (mleko kokosowe), Erdnussbutter (masło orzechowe), Kakaobutter (masło kakaowe).
Do niedawna stosowano rozszerzającą wykładnię przepisów Decyzji Komisji 2010/791/UE w myśl, której umieszczenie w wykazie nazwy produktu w języku narodowym jakiegokolwiek państwa członkowskiego np. Coconut milk, dawało możliwość użycia tej nazwy produktu na terenie innego państwa w tłumaczeniu na jego język narodowy np. mleko kokosowe w Polsce. Ta interpretacja pozwalała na wprowadzanie na polski rynek produktów znakowanych w języku polskim jako mleko kokosowe czy masło orzechowe, pomimo że we wspomnianym wykazie nie było ich polskich odpowiedników.
Pogląd na tę sprawę zmieniło stanowisko Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej zaprezentowane w wyroku z dnia 14 czerwca 2017r. w sprawie C-422/16 TofuTown.com GmbH. Uznał on, przede wszystkim, że nazwy takie jak mleko, śmietana, ser, masło lub jogurt zastrzeżone są wyłącznie przez prawo Unii dla produktów pochodzenia zwierzęcego, a wyroby roślinnego pochodzenia nie mogą, co do zasady, być w ten sposób znakowane.
Stwierdził także, ,,że z motywu 3 decyzji 2010/791 wynika, że w wykazie, (…), figurują produkty, które zostały zidentyfikowane w państwach członkowskich jako odpowiadające na ich terytoriach kryteriom przewidzianym w pkt 5 akapit drugi części III załącznika VII do rozporządzenia nr 1308/2013, oraz że nazwy tych produktów są umieszczone zgodnie z ich tradycyjnym zastosowaniem w różnych językach Unii. Tym samym fakt, że nazwa „crème de riz” w języku francuskim została uznana za odpowiadającą tym kryteriom, nie oznacza, że nazwa „rice cream” również im odpowiada.” Wniosek: nie można wprowadzać na rynek Polski produktów oznakowanych w języku polskim nazwami produktów zgłoszonymi do wykazu przez inne państwa Unii w ich językach narodowych. Tak więc dystrybutor niemieckiego Erdnussbutter lub holenderskiego Pindakaas nie może oznaczyć go na terenie Polski jako masło orzechowe, a nazwie niemieckiej lub holenderskiej musi towarzyszyć zgodna z przepisami prawa polska nazwa produktu. Polskie nazwy mleko, masło, jogurt zaliczane są do nazw uregulowanych w przepisach prawa i użycie ich w kontekście produktu roślinnego uznane zostanie za naruszenie obowiązujących przepisów prawa oraz działanie wprowadzające konsumentów błąd.
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi wystąpiło do Komisji Europejskiej o wpisanie w języku polskim do wykazu nazw: mleko kokosowe, śmietanka kokosowa, mleko migdałowe, masło orzechowe, migdałowe, kakaowe. Niestety Komisja Europejska nie podzieliła polskiego punktu widzenia i odmówiła wpisania wymienionych nazw produktów, argumentując swoja decyzję brakiem udowodnienia 30 – letniej obecność na polskim rynku produktów o wskazanych nazwach, czyli tradycji ich stosowania na terenie naszego państwa.
Ministerstwo poinformowało, że ,,stosowanie w języku polskim nazw takich jak: mleko kokosowe, śmietanka kokosowa, masło orzechowe, masło kakaowe, masło migdałowe, mleko migdałowe nie jest możliwe, a polskie organy będą miały obowiązek podejmowania odpowiednich czynności zmierzających do egzekwowania przestrzegania zakazu używania nazw przeznaczonych dla produktów pochodzenia mlecznego, również w odniesieniu do tych nazw.”
Niebawem nie znajdziemy już na półkach sklepowych nazw mleko kokosowe czy masło orzechowe, a w ich miejsce pojawią się nowe nazwy (może napój kokosowy, pasta orzechowa), prawidłowość których producenci i dystrybutorzy będą musieli wykazać w razie kontroli.
Podstawa prawna:
- Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1308/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiające wspólną organizację rynków produktów rolnych oraz uchylające rozporządzenia Rady (EWG) nr 922/72, (EWG) nr 234/79, (WE) nr 1037/2001 i (WE) nr 1234/2007. (Dz.U.U.E.L 347 z 20.12.2013, s. 671.).
- Decyzja Komisji 2010/791/UE z dnia 20 grudnia 2010 r zawierająca wykaz produktów, o których mowa w pkt III.1 akapit drugi w załączniku XII do rozporządzenia Rady (WE) nr 1234/2007. (Dz.U. U.E. L 336 z 21.12.2010, s. 55.).
- Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, zmiany rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1924/2006 i (WE) nr 1925/2006 oraz uchylenia dyrektywy Komisji 87/250/EWG, dyrektywy Rady 90/496/EWG, dyrektywy Komisji 1999/10/WE, dyrektywy 2000/13/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, dyrektyw Komisji 2002/67/WE i 2008/5/WE oraz rozporządzenia Komisji (WE) nr 608/2004 (Dz.U. U.E. L 304 z 22.11.2011, s. 18.).
- Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 14 czerwca 2017r. w sprawie C-422/16 Verband Sozialer Wettbewerb eV / TofuTown.com GmbH (http://curia.europa.eu/juris/documents.jsf?num=C-422/16).