BETA-GLUKANY? CO TO JEST?

Beta-glukan to organiczny związek chemiczny (polimer glukozy) zaliczany do polisacharydów. Występuje w owsie, jęczmieniu (2-20 g)¹, pszenicy, życie oraz ścianach komórkowych drożdży piwowarskich/piekarskich Saccharomyces Cerevisiae, w ścianach grzybów, algach a także w mchu islandzkim (Cetraria islandica). W grzybach Lentinan (Shitake) jest ich około 220 mg 1 w 100 g suchej masy i około 414 mg w Pleurotus, grzybach z rodzaju boczniaków¹. Beta-glukan jest składnikiem błonnika pokarmowego. Odkrycie beta-glukanu uznawane jest przez wielu specjalistów za jedno z najważniejszych odkryć dwudziestego wieku. Badania nad beta-glukanem sięgają lat sześćdziesiątych XX wieku, a wpłynęły na nie badania nad immunologicznym działaniem leku wytwarzanego z drożdży w latach czterdziestych. W trakcie badań stwierdzono,że beta-glukan uaktywniał tzw. odpowiedź immunologiczną na wirusy, bakterie, pasożyty lub komórki nowotworowe,oraz że podstawowe znaczenie dla tego działania ma czystość beta-glukanu, a obecność substancji dodatkowych może powodować mniejszą jego skuteczność.

Rodzaje izomerów beta-glukanu:

1. nierozpuszczalny w wodzie izomer 1,3-D/1,6-D,występujący w drożdżach i grzybach. Beta-glukany z drożdży są polisacharydami o dużej masie cząsteczkowej (100–200 kDa), występującymi w ścianach komórkowych. Nazwa chemiczna beta-glukanów z drożdży to (1-3),(1-6)-ß-D-glukan. Ten składnik żywności wyizolowany z Saccharomyces cerevisiae jest dostępny obecnie zarówno w postaci rozpuszczalnej (po licznych modyfikacjach), jak i nierozpuszczalnej. Wyizolowane produkty zawierają przynajmniej 70 % węglowodanów w formie beta-glukanów; produkt rozpuszczalny zawiera przynajmniej 75 % beta-glukanów. Wiele badań naukowych prowadzonych nad (1,3)-(1,6)- ß-D beta-glukanem dokumentuje, że składnik ten wykazuje właściwości aktywizujące układ odpornościowy organizmu do walki z wirusami, bakteriami, grzybami i pasożytami. Beta-glukan często nazywany jest modyfikatorem odpowiedzi biologicznej (Bohn und BeMiller; Kogan, 2000; Zeković et al., 2005), ponieważ wykazuje on nieswoiste działanie immunomodulujące. Beta- glukan stymuluje układ odpornościowy w sposób ogólny, powodując, że wytwarza on więcej cytokin i przeciwciał. Mechanizm działania polega na niespecyficznym wiązaniu się beta-glukanu z miejscami receptorowymi  beta-(1-3) znajdującymi się na makrofagach (białych ciałkach krwi). Makrofagi są to immunokompetentne komórki, które odpowiedzialne są zarówno za specyficzną, jak i niespecyficzną odporność komórkową. Jako komórki prezentujące antygen, makrofagi koordynują specyficzną odpowiedź immunologiczną poprzez produkcję cytokin, które powodują uaktywnienie limfocytów B i procesów odpornościowych organizmu.  Niespecyficzna odpowiedź komórkowa wzmocniona jest przez zwiększone właściwości fagocytarne makrofagów czyli uszkodzenia i trawienia drobnoustrojów.
2. rozpuszczalny w wodzie izomer 1,3-D/1,4-D obecny przede wszystkim w nieprzetworzonych produktach naturalnych (otręby jęczmienne i owsiane) i charakteryzuje się dużą aktywność biologiczną. Ten typ izomeru posiada 70% połączeń typu C1-C4 oraz 30% połączeń C1-C3, dzięki którym jego łańcuchy są mobilne i rozpuszczalne w Pochodzący ze zbóż beta-glukan wykazuje różnorodność w budowie. Pomimo podobieństw pomiędzy beta-glukanami z różnych rodzajów zbóż, beta-glukan z owsa, jęczmienia i pszenicy jest faktycznie strukturalnie odmienny. Owies to jedno z najzdrowszych zbóż uprawiany od tysięcy lat wpisany w dietę człowieka. Niestety ostatnimi czasami ziarna owsa przerabia się raczej na paszę dla zwierząt a zaniedbuje jego znaczenie dla diety człowieka. Polecany jest w szczególności przez dietetyków dla młodzieży, osób dbających o właściwą wagę ciała w formie owsianki czy płatków owsianych na mleku. Przyjmuje się, że płatki owsiane mają około 3% beta-glukanu, a otręby owsiane około 5%. W zewnętrznej warstwie ziarna owsa jest tylko 2-7% beta-glukanu. Opracowuje się nadal różne procesy technologiczne dla otrzymania produktów o zwiększonej zawartości tego składnika, począwszy od doboru najlepszych odmian owsa. Najczęściej ziarno owsa podlega hydrotermicznej obróbce z wykorzystaniem pary wodnej. Uzyskany w ten sposób beta-glukan ma postać proszku w kolorze od kremowego do białego, bardzo dobrze rozpuszczalnego w wodzie, tworząc lepki i gęsty żel. W przewodzie pokarmowym żel powleka śluzówkę jelit, zmniejszając ilość wchłanianego tłuszczu, cholesterolu oraz glukozy. Ponadto utrudnia działanie enzymów trawiennych, powodując, że część pokarmu jest nietrawiona i wydalana z organizmu. Dzięki temu działaniu beta-glukan otrzymywany z ziaren zbóż  wpływa korzystnie na prawidłowy poziom glukozy i cholesterolu we krwi.

Wpływ beta-glukanów na zdrowie.

1. Beta-glukany pomagają w utrzymaniu prawidłowego poziomu cholesterolu we krwi, a korzystne działanie występuje w przypadku spożywania dziennie 3 g beta-glukanów pochodzących z owsa, otrębów owsianych, jęczmienia, otrębów jęczmiennych lub mieszanek tych beta-glukanów.
2. Spożycie beta-glukanów pochodzących z owsa lub jęczmienia w ramach posiłku pomaga ograniczyć wzrost poziomu glukozy we krwi po tym posiłku. Ale w tym przypadku należy pamiętać, że żywność powinna zawierać co najmniej 4 g beta-glukanów z owsa lub jęczmienia na każde 30 g węglowodanów przyswajalnych w określonej ilościowo porcji w ramach posiłku.
3. Wykazano, że betaglukan występujący w owsie i jęczmieniu obniża/redukuje poziom cholesterolu we krwi. Korzystny efekt występuje przy dziennym spożyciu 3 g betaglukanu występującego w owsie lub jęczmieniu.

Uważa się, że beta – glukan jest bezpieczny dla ludzkiego organizmu a trwające prace naukowe nad określeniem jego niekorzystnego wpływu koncentrują się na bardzo dużych dawkach, znacznie przekraczających podane wartości.

Prowadzi się także liczne badania naukowe nad terapeutycznymi właściwościami beta-glukanu, między innymi w zakresie oddziaływania beta-glukanu na zmniejszenie powstawaniu nowotworów układu pokarmowego, obniżania ciśnienia krwi, poziomu cukru, rozwoju cukrzycy typu drugiego.

Zastosowanie technologiczne w przemyśle spożywczym:

Trwają prace nad zastosowaniem beta-glukanu jako składnika:

• o dużych właściwościach zagęszczających (zagęstnik, substancja żelująca) do różnych potraw: zup, sosów, napojów, budyni i kisieli,
• polepszającego (polepszacz) strukturę miękiszu chleba, przez stabilizację pęcherzyków powietrza w cieście i zapobieganiu ich połączenia się ze sobą,
• zwiększającego wydajność produkcji chleba, poprzez wzrost rozmiaru bochenka chleba,
• zwiększającego związanie wody,
• posiadającego zdolność do stabilizacji emulsji.

Koncentraty beta-glukanu z owsa (22,2% zawartości beta-glukanu) są wykorzystywane do produkcji odtłuszczonego sera pleśniowego z krowiego mleka, moczonego w solance (70% redukcji tłuszczu), w dwóch ilościach 0,7% i 1.4%. Zbożowy beta-glukan, który działa jako czynnik bioaktywny, stabilizator oraz składnik ulepszający teksturę wykorzystuje się do produktów mleko zastępczych bez laktozy: napoi mleczno-owsianych, jogurtu, lodów, śmietany z owsa, bite śmietany, maślanki. Prowadzone są badania technologiczne nad zastosowaniem beta – glukanu jako zamiennika tłuszczu w wielu produktach spożywczych takich, jak ser, ciastka, lody, dressingi, sosy, przekąski, majonezach.

Prowadzone są także badania nad użyciem beta-glukanu jako biodegradowalnego, jadalnego materiału opakowaniowego do pakowania jedzenia. Zastrzeżono też liczne opatentowane kapsułki otrzymywane z beta-glukanu, które po połknięciu pozwalają dostarczyć swoją zawartość przez przewód pokarmowy  oraz mogą zabezpieczać określone składniki przed skutkami gotowania.

Zastosowanie technologiczne w przemyśle kosmetycznym:

Beta-glukan ze względu na podobieństwo jego właściwości strukturalnych do kwasu hialuronowego, znalazł zastosowanie w kosmetyce. Posiada on właściwości nawilżające, oraz  w połączeniu z innymi składnikami przyczynia się do regeneracji skóry. W związku z czym wykorzystuje się go w śmietankach i płynach kosmetycznych. W badaniach naukowych udokumentowano, że beta-glukan stymuluje odnowę kolagenu, zmniejsza głębokość zmarszczek i  szorstkość skóry. Wskazano na możliwość wykorzystania beta-glukanu z owsa w pielęgnacji i utrzymaniu zdrowej skóry jak i  usuwania objawów jej  starzenia. Z dotychczas przeprowadzonych badań  wynika również,  że beta – glukan poprawia funkcjonowanie skóry, niweluje negatywne efekty promieniowania UV i mycia detergentami.

Przeciwwskazania.

Co do zasady beta-glukan uznawany jest za bezpieczną substancję, która nie powoduje skutków ubocznych. Przy spożywaniu dużych ilości beta-glukanu należy jednak pamiętać, że jest on zaliczany do błonnika pokarmowego i jego nadmierne spożycie może mieć jednak negatywny wpływ na trawienie i wchłanianie białek. Jego właściwości sorpcyjne mogą powodować zmniejszone wchłanianie składników mineralnych poprzez  wiązanie min. wapnia, cynku , żelaza,  magnezu  a  skrócenie czasu przejścia masy pokarmowej przez jelita może być przyczyną niepełnego wchłaniania leków np. doustnych środków antykoncepcyjnych i leków obniżających poziom cholesterolu. Zaleca się zachowanie co najmniej dwugodzinnej przerwy pomiędzy posiłkiem zawierającym błonnik pokarmowy ( w tym również  suplementem diety zawierającym błonnik ) a przyjęciem leków.

Spożyciu suplementów diety w postaci tabletek, proszków, kapsułek koniecznie musi towarzyszyć wypicie dużej ilości wody, zapobiegnie to utknięciu preparatu w przełyku lub jelitach oraz zaparciom. Przyjmuje się, że w  celu maksymalizowania efektów spożycia błonnika pokarmowego należy dostarczyć około 2 litrów wody dziennie.

Ciekawostki:

Używanie w produktach spożywczych beta-glukanów z drożdży Saccharomyces cerevisiae możliwe jest na podstawie wydanej przez Komisję Europejską decyzji wykonawczej z dnia 24 listopada 2011 r. zezwalająca na wprowadzenie do obrotu beta-glukanów z drożdży jako nowego składnika żywności zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 258/97 Parlamentu Europejskiego i Rady i uznaniu ich za nową żywność (novell food). Beta-glukany z drożdży (Saccharomyces cerevisiae) dopuszczone do obrotu niniejszą decyzją są oznaczane na etykiecie zawierających je środków spożywczych jako „beta-glukany z drożdży (Saccharomyces cerevisiae)”.

Beta-glukany z drożdży można stosować na zasadach określonych w decyzji C (2011) 8527 po spełnieniu wymagań wskazanych w specyfikacji oraz warunkach stosowania w suplementach diety, napojach, czekoladach, ciastkach oraz batonikach. Oczywiście trzeba mieć na uwadze, ze przed wprowadzeniem produktu z takim beta-gukanem konieczne jest uruchomienie procedury notyfikacyjnej i uzyskanie notyfikacji, że żywność lub składnik żywności stanowi odpowiednik już istniejącej żywności lub składników żywności pod względem: składu, wartości odżywczej, metabolizmu, przeznaczenia, poziomu zawartych w nich substancji niepożądanych. Procedura ta dotyczy zarówno odpowiedników substancji lub produktów obecnych od dawna na rynku wspólnotowym (np.: odpowiedników uzyskanych w drodze innowacyjnego procesu technologicznego), jak i składników lub produktów dopuszczonych do obrotu w drodze decyzji Komisji Europejskiej wydanych na podstawie rozporządzenia 258/97.

Literatura:

1. Betaglukan, Wikipedia, 3 maj 2016, https://pl.wikipedia.org/wiki/Betaglukan [03.11.2017]
2. dr inż. Joanna Harasym, Beta – Glucan z owsa, e-Biotechnologia, 14.02.2011, http://www.e-biotechnologia.pl/Artykuly/beta-glukan
3. Iwona Wawer. Suplementy diety dla Ciebie czyli jak nie stać się pacjentem. Wydawnictwo WEKTOR, Warszawa 2009. ISBN 978-83-922198-5-9, 139- 142,
4. Yan J, Vetvicka V, Xia Y, I INNI. Beta – glucan, a ,,specific” biologic response modifier that uses antibodies to target tumors for cytotoxic recognition by leukocyte complement receptor type 3 (CD11b/CD 18). J. Immunol.163(6) (1999) 3045-52.
5. Cheung NK, Modak S, Vickers A, Knuckles B. Orrally administered beta – glucans enhance anti – tumor effects of monoclonal antibodies. Cancer Immunol. Immunother. 51(10) (2002) 557-64.
6. Hong F, Yan J, Baran JT, i inni. Mechanism by chich orally administered beta – 1,3 – glucans enhance the tumoricidal activity of antitumor monoclonal antibodies in murine tumor models. J. Immunol. 173(2) (2004) 797-806
7. Duo Wei MD, Leiying Zhang, David L. Williams PhD, I. William Browder MD. Glucan stimulates human dermal fibroblast collagen biosynthesis through a nuclear factor-1 dependent mechanism, Article first published online: 19 JUL 2002, Wound Repair and Regeneration, May 2002, Volume 10,Issue 3, page 161-168
8. Pillai, M. Redmond, J. Röding, Anti-Wrinkle Therapy: Significant New Findings in the Non-Invasive Cosmetic Treatment of Skin Wrinkles with Beta-Glucan, Article first published online: 13 SEP 2005, International Journal of Cosmetic Science, October 2005, Vol. 27, issue 5, page 292,
9. ZULLI, F. SUTER, H. BILTZ, H.P. NISSEN ,Improving skin function with CM-glucan, a biological response modifier from yeast. Article first published online: 25 DEC 2001, International Journal of Cosmetic Science, April 1998, Volume 20, Issue 2, page 79-86
10. Adachi, Y., Ohno, N., Ohsawa, M., Sato, K., Oikawa, S., and Yadomae, T. 1989. Physiochemical properties and antitumor activities of chemically modified derivatives of antitumor glucan „grifolan LE” from Grifola frondosa. Chem Pharm Bull (Tokyo) 37:1837-1843.
11. Al Tuwaiji, A.S., Mahmoud, A.A., Al Mofleh, I.A., and Al Khuwaitir, S.A. 1987. Effect of glucan on Leishmania major infection in BALB/c mice. J. Med. Microbiol. 23:363-365.
12. Alwis, K.U., Mandryk, J., and Hocking, A.D. 1999. Exposure to biohazards in wood dust: bacteria, fungi, endotoxins, and (1–>3)-beta-D-glucans. Appl. Occupat. Environment. Hyg. 14:598-608.
13. Aoyagi, K., Itoh, N., Abe, F., Uchida, K., Ishizuka, M., Takeuchi, T., and Yamaguchi, H. 1992. Enhancement by ubenimex (Betastatin) of host resistance to Candida albicans infections. J. Antibiot. 45:1778-1784.
14. Bacon, J.S.D., and Farmer, V.S. 1968. The presence of predominantly β-(1-6)-component in preparations of yeast glucan. Biochem. J. 110:34-35P.
15. Battilana, P., Ornstein, K., Minehira, K., Schwarz, J.M., Acheson, K., Schneiter, P., Burri, J., Jequier, E., and Tappy, L. 2001. Mechanisms of action of beta-glucan in postprandial glucose metabolism in healthy men. Eur. J. Clin. Nutr. 55:327-333.
16. Bell, D.J., and Northcote, D.H. 1950. The structure of a cell-wall polysaccharide of baker’s yeast. Part II. J. Chem. Soc. 47:1944-1947.
17. Black, W.A.P., Cornhill, W.J., Dewar, E.T., and Woodward, F.N. 1951. Manufacture of algal chemicals. III. Laboratory scale isolation of laminarin from brown marine algae. J. Appl. Chem. 1:505-507.
18. Bobek, P., Ozdin, L., and Kuniak, L. 1996. Effect of oyster mushroom (Pleurotus Ostreatus) and its ethanolic extract in diet on absorption and turnover of cholesterol in hypercholesterolemic rat. Nahrung 40:222-224.
19. Bousquet, M., Escoula, L., Pipy, B., Bessieres, M.H., Chavant, L., and Seguela, J.P. 1988. Two β1-3, β-1-6 polysaccharides (PSAT and Scleroglucan) enhance the resistance of mice to Toxoplasma gondii. Ann. Parasitol. Hum. Comp. 63:398-409.
20. Brown, J.L., Kossaczka, Z., Jiang, B., and Bussey, H. 1993. A mutational analysis of killer toxin resistance in Saccharomyces cerevisiae identifies new genes involved in cell wall (1–>6)-beta-glucan synthesis. Genetics 133:837-849.
21. Florkowska, Krygier K.: Zastosowanie nietrawionych oligosacharydów w produktach spożywczych, Przemysł Spożywczy,2004,5,44-4
22. Keogh GF, Cooper GJS, Mulvey TB, et al. Randomised controlled crossover study of the effect of a highly D-glucan enriched barley on cardiovascular disease risk factors in mildly hypercholesterolemic men. Am J Clin Nut 2003; 78: 711-718.
23. Kerckhoffs D., Brouns F., Hornstra G., Mensink R. 2002, Effects on the human serum lipoprotein profile of beta-glucan, soy protein and isoflavones, plant sterols, garlic and tocotrienols, American Society Nutritional Sciences J. Nutrition, 132, 2494-2505
24. Kerckhoffs DA, Hornstra G, Mensink RP. Cholesterollowering effect of D-glucan from oat bran in mildly hypercholersterolemic subjects may decrease when D-glucan is incorporated into bread and cookies. Am J Clin Nut 2003; 78: 221-227.
25. Brown, G.D. 2006. Dectin-1: a signalling non-TLR pattern-recognition receptor. Nat. Rev. Immunol. 6:33-44.
26. Chihara, G., Maeda, Y.Y., Hamuro, J., Sasaki, T., and Fukuoka, F. 1969. Inhibition of mouse sarcoma 180 by polysaccharides from Lentinus edodes (Berk.) sing. Nature 222:687-688.
27. Chihara, G., Maeda, Y.Y., and Hamuro, J. 1982. Current status and perspectives of immunomodulators of microbial origin. Int. J. Tis. React. IV:207-225.
28. Coley, W.B. 1894. Treatment of inoperable malignant tumors with the toxines of erysipelas and the Bacillus prodigiosus. Am. J. Med. Sci. 108:50-66.
29. Cook, J.A., and Holbrook, T.W. 1984. Immunogenicity of soluble and particulate antigens from Leishmania donovani: effect of glucan as an adjuvant. Infect. Immun. 40:1038-1043.
30. Chuah, C.T., Sarko, Y., Deslandes, Y., and Marchessault, R.H. 1983. Triple helical crystalline structure of curdlan and paramylon hydrates. Macromolecules 16:1375-1382.
31. Descroix, K., Ferrieres, V., Jamois, F., Yvin, J.C., and Plusquellec, D. 2006. Recent progress in the field of β-(1,3)-glucans and new applications. Mini-Reviews in Med. Chem. 6:1341-1349.
32. Wood PJ.: Oat β-glucan: Structure, Location and Properties. In Oats: Chemistry and Technology, F.H Webster (ed.) Assoc. Cereal Chem., 1986, 121 – 153
33. Wood PJ, Braaten JT, Fraser WS, Riedel D, Poslel M. Comparisons of viscous properties of oat and guar gum and effects of these and oat bran on glycaemic index. J Agri Food Chem 1990; 38: 753-757.
34. Wood PJ, Braaten JT, Scott FW, Riedel KD, Wolynetz MS, Collins MW. Effect of dose and modification of viscous properties of oat gum on plasma glucose and insulin following an oral glucose load. British J Nutr 1994; 72: 731-743.
35. Wood PJ, Fulcher RG, Stone BA. Studies on the specificity of interaction of cereal celi wali components with Congo Red and Calcoflour: specific detection and histochemistry of (1/3) (1/4)- b-D-glucan. J Cereal Sci 1983; 1: 95-110.
36. DiLuzio, N.R., and Riggi, S.J. 1970. The effects of laminarin, sulfated glucan and oligosaccharides of glucan on reticuloendothelial activity. J. Reticuloendothel. Soc. 8:465-473.
37. Dongowski, G., Huth, M., Gebhardt, E., and Flamme, W. 2002. Dietary fiber-rich barley products beneficially affect the intestinal tract of rats. J. Nutr. 132:3704-3714.
38. Dritz, S.S., Shi, J., Klelian, T.L., Goodband, R.D., Nelssen, J.L., Tokach, M.D., Chengappa, M.M., Smith, J.E., and Blecha, F. 1995. Influence of dietary β-glucan on growth performance, non-specific immunity, and resistance to Streptococcus suis infection in weanling pigs. J. Anim. Sci. 73:3341-3350.
39. Ebina, T., and Fujimiya, Y. 1998. Antitumor effect of a peptide-glucan preparation extracted from Agaricus blazei in a double-grafted tumor system in mice. Biotherapy 11:259-265.
40. Fukushima, M., Ohashi, T., Fujiwara, Y., Sonoyama, K., and Nakano, M. 2001. Cholesterol-lowering effects of maitake (Grifola frondosa) fiber, shiitake (Lentinus edodes) fiber, and enokitake (Flammulina velutipes) fiber in rats. Exp. Biol. Med. 226:758-765.
41. Fukushima, M., Nakano, M., Morii, Y.T., Ohashi, T., Fujiwara, Y., and Sonoyama, K. 2000. Cholesterol-lowering effects of maitake (Grifola frondosa) fiber, shiitake (Lentinus edodes) fiber, and enokitake (Flammulina velutipes) fiber in rats. J. Nutr. 130:2151-2156.
42. Jenkins AL, Jenkins DJA, Zdravkovic U, Wursch P, Vuksan V. Depression of the glycaemic index by high levels of beta-glucan fibrę in two functional foods tested in type 2 diabetes. Eur J Clin Nut 2002; 56: 622-628.
43. Jenkins DJA, Wolever TMS, Kalmusky J, et Low glycaemic index carbohydrate foods in the management of hyperlipidaemia. Am J Clin Nut 1985; 42: 604-617.
44. Harada, T., Misaki, A., and Saitô, H. 1968. Curdlan: a bacterial gel-forming beta-1,3-glucan. Arch. Biochem. Biophys. 124:292-298.
45. Hotta, H., Hagiwara, K., Tabata, K., Ito, W., and Homma, M. 1993. Augmentation of protective immune responses against Sendai virus infection by fungal polysaccharide schizophyllan. Int. J. Immunopharmacol. 5:55-60.
46. Jamas, S., Easson, D.D., Ostroff, G.R., and Onderdonk, A.B. 1991. A novel class of macrophage activity immunomofulators. ACS Symp. Ser. 1469:44-51.
47. James, S., and Claven, J. 1989. Macrophage cytotoxicity against schistosomula of Schistosoma mansoni involves arginine-dependent production of reactive nitrogen intermediates. J. Immunol. 143:4208-4212.
48. Jamois, F., Ferriéres, V., Guégan, J.P., Yvin, J.C., Plusquellec, D., and Větvička, V. 2005. Glucan-like synthetic oligosaccharides – Iterative synthesis of linear oligo-{β}-(1,3)-glucans and immunostimulatory effects. Glycobiology 15:393-407.
49. Kaibara, N., Soejima, K., Nakamura, T., and Inokuchi, K. 1976. Postoperative long-term chemotherapy for advanced gastric cancer. Jpn. J. Surg. 6:54-59.
50. Kimura, Y., Tojima, H., Fukase, S., and Takeda, K. 1994. Clinical evaluation of sizofilan as assistant immunotherapy in treatment of head and neck cancer. Acta Otolaryngol. (Stockh.) Suppl. 511:192-195.
51. Kojima, T., Tabata, K., Itoh, W., and Yanaki, T. 1986. Molecular weight dependence of the antitumor activity of Schizophyllan. Agr. Biol. Chem. 50:231-232.
52. Kraus, J., and Franz, G. 1992. Immunomodulating effects of polysaccharides from medicinal plants. Adv. Exp. Med. Biol. 319:299-308.
53. Kubo, K., and Nanba, H. 1996. The effect of maitake mushrooms on liver and serum lipids. Altern. Ther. Health Med. 2:62-66.
54. Obidowska,Substancje pochodzenia roślinnego w profilaktyce nowotworów. Przegląd Piekarski i Cukierniczy. 1998,7,2-4
55. Kumar, P., and Ahmad, S. 1985. Glucan-induced immunity in mice against Plasmodium bergei. Ann. Trop. Med. Parasitol. 79:211-213.
56. Kurashige, S., Akuawa, Y., and Endo, F. Effects of Lentinus edodes, Grifola frondosa and Pleurotus ostreatus administration on cancer outbreak, and activities of macrophages and lymphocytes in mice treated with a carcinogen, N-butyl-N-butanolnitrosoamine. Immunopharmacol. Immunotoxicol. 19:175-183.
57. Lemaitre, B., Nicolas, E., Michaut, L., Reichhart, J.M., and Hoffmann, J.A. 1996. The dorsoventral regulatory gene cassette spatzle/Toll/cactus controls the potent antifungal response in Drosophila adults. Cell 86:973-983.
58. Nanba, H. 1995. Results of non-controlled clinical study for various cancer patients using maitake D-fraction. Explore 6:19-21.
59. Nio, Y., Tshuchitani, T., Imai, S., Shiraishi, T., Kan, N., Ohgaki, K., and Tobe, T. 1988. Immunomodulating effects of oral administration of PSK. II. Its effects on mice with cecal tumors. Nippon Gan. Chiryo Gakkai Shi. 23:1068-1076.
60. Nono, I., Ohno, N., Masuda, A., Oikawa, S., and Yadomae, T. 1991. Oxidative degradation of an antitumor (1-3)-beta-D-glucan, grifolan. J. Pharmacobiol. Dyn. 14:9-19.
61. Saitô, H., Ohki, T., Takasuka, N., and Sasaki, T. 1977. A 13C-N.M.R.-Spectral study of a gel-forming, branched (1→3)-β–glucan, (lentinan) from Lentinus edodes, and its acid-degraded fractions. Structure, and dependence of conformation on the molecular weight. Carbohydr. Res. 58:293-305.
62. Shear, M.J., Turner, F.C., Perrault, A., and Shovelton, T. 1943. Chemical treatment of tumors. V. Isolation of the hemorrhage-producing fraction from Serratia marcescens (Bacillus prodigiosus) culture filtrates. J. Natl. Cancer Inst. 4:81-97.
63. Vetvicka, J. Vetvickova. PHYSIOLOGICAL EFFECTS OF DIFFERENT TYPES OF β-GLUCAN. Biomed Pap Med Fac Univ Palacky Olomouc Czech Repub. 2007, 151(2):225–231. 225
64. Vetvicka, T. Volny, S. Saraswat-Ohri, A. Vashishta, Z. Vancikova, J. Vetvickova. GLUCAN AND RESVERATROL COMPLEX – POSSIBLE SYNERGISTIC EFFECTS ON IMMUNE SYSTÉM. Biomed Pap Med Fac Univ Palacky Olomouc Czech Repub. 2007, 151(1):41–46. 41
65. Vetvicka, J. Vetvickova. A Comparison of Injected and Orally Administered β-glucans. The Journal of the American Nutraceutical Association, Vol. 11, No. 1, 2008.
66. Novak, V. Vetvicka. β-GLUCANS, History and the Present – Immunomodulatory Aspect and Mechanisms of Action. Journal of Immunotoxicology. 5: 47-57, 2008
67. Vetvicka, A. Vashishta, S. Saraswat-Ohri, J. Vetvickova. IMMUNOLOGICAL EFFECT OF YEAST- AND MUSHROOM-DERIVED β-GLUCANS
68. Marek Gibiński, Marek Sikora,Spożywcze i niespożywcze zastosowanie -glukanów, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie, KRAKÓW Listopad 2009

Informujemy, że przedstawione w artykule różnorodne zastosowanie opisanych w nim roślin, związków chemicznych,  substancji, jak i wskazane badania naukowe w zakresie zastosowania kosmetycznego, leczniczego, medycznego, suplementacyjnego  lub innego mają na celu jedynie przybliżenie czytelnikowi  stanu ogólnej wiedzy o danym związku chemicznym, roślinie lub substancji na różnych płaszczyznach jego użycia. Informacje w zakresie leczniczego i medycznego zastosowania danych substancji, roślin czy związków chemicznych dotyczą wyłącznie produktów leczniczych i nie mogą być odczytywane jako przypisywanie ich żywności, w szczególności właściwości zapobiegania chorobom lub ich leczenia.